1. 4 mei 2014, dodenherdenking in Beek
Vandaag kunnen en willen we niet voorbijgaan aan het gegeven dat het over 12 dagen 70 jaar geleden is dat hier uit Beek de Sintifamilie Franz werd weggevoerd. Zoiets groots en onvoorstelbaars als een wereldoorlog werd ineens concreet in al zijn menselijke dramatiek.
Je kunt bij oorlog praten over politiek, berekening, tactiek, maar dit is wat oorlog doet op menselijke schaal: oorlog vernietigt, maakt mensen kapot; ook mensen die de oorlogstijd doorkomen.
Want een mens kan wel uit de oorlog komen, maar hoe krijg je de oorlog uit een mens
Gelukkig, tenminste ik vind dat gelukkig, staat in Beek een monument dat herinnert aan die tragische gebeurtenis. Dat maakt het concreet en dichtbij, dat houdt de herinnering levend, dat maakt het lastiger om te vergeten of aan voorbij te gaan.

2. Als wij stilstaan bij de vraag hebben we iets geleerd, dan is voor mij één van de lessen:
zulke vreselijke dingen kunnen gebeuren waar je bij staat. Verhelderend en schokkend vond ik de glijdende schaal waarvan zigeuners en Sinti slachtoffers werden. Eerst waren ze vooral lastig: zwervers, oplichters, gelukzoekers. Zet je spullen binnen, doe de deur op slot, de zigeuners komen. Maar toen de Joden goed en wel waren afgevoerd, werden stapje voor stapje de zigeuners van overlast tot een gevaar, vergelijkbaar met de Joden. En in een proces van een paar maanden of weken werden voor zigeuners dezelfde regels gemaakt en uitgevoerd als voor Joden.
Sinti werden vervolgd niet om wat ze deden, maar om wat ze waren
En dat kan overal voorkomen, en iedereen kan worden meegezogen in die glijdende schaal.
Bijna ongemerkt, ga je steeds weer een wissel over totdat je jezelf ontdekt in een situatie waarin je helemaal niet wilt zijn, maar waar je ook niet meer uitkomt. En ineens blijken mensen maatregelen en acties te aanvaarden en redeneringen te onderschrijven die ze een paar maand eerder nog verfoeilijk vonden, en die ze niet voor mogelijk hielden. Je kunt je nog zo mondig voelen, en zelfstandig en individueel verantwoordelijk; een mens die zijn eigen keuzen maakt, maar de omgevingsfactoren en groepsprocessen pakken je gewoon in en nemen je mee.

3. Ik schrok van die les, want ik denk dat dat proces herkenbaar is, nu nog doorgaat
een voorbeeld: in mijn Beekse jaren ging mijn vrouw winkelen en bij het verlaten van de zaak ging een alarm af. Die anti-diefstalpoortjes kwamen net in de mode. De eigenaar kwam direct zelf , bood uitbundig excuses aan en de volgende dag kregen we een groot boeket bloemen als compensatie voor het ongemak en de schande. Nu lachen wij daarom, want dat alarm gaat zo vaak, niemand kijkt er meer op. In 15-20 jaar is er veel veranderd
Een paar maand geleden werd heel veel ophef gemaakt van een dreigtweet van een meisje van 14 richting de FBI. Politie en veiligheidsdienst sprongen er op volle sterkte bovenop. In een krant kwam als reactie: jongens doe effe normaal, wat dat meisje schreef is het gewone taalgebruik voor tieners... Alsof je alles wat gebeurt en geschreven wordt gewoon moet vinden
Nog één: hoe gewoon is het geworden dat voetbalsupporters een stadion, een binnenstad of een trein verbouwen. Ik denk dat niemand van ons dat wil. Dat iedereen het schandalig vindt. En waar klinkt vanuit de samenleving de verontwaardiging of het protest, zodat die supporters niet denken dat het gedoogd wordt en dat ze er mee wegkomen?
Als mensen ongestraft de meest kwetsende dingen mogen roepen over Marokkanen, Turken Antilianen, of andere groepen in de samenleving, zonder dat anderen hen tot orde roepen, dan worden wij allemaal die zwijgende meerderheid , die de indruk geeft, dat het mag, dat het moet kunnen, dat het aanvaard wordt.
En zo werken wij allemaal, ik ook, mee aan die glijdende schaal van verruwing en verwildering en onverschilligheid. En zo ontstaat een samenleving waarin dingen mogelijk worden, die niemand wil, dingen waar wij niet om vragen, maar die wel gebeuren. Een samenleving waarin wij ons eigenlijk ook niet thuis voelen en dan maar liever de andere kant op kijken, alsof het er niet is als je het niet ziet.
Dat zijn de processen en het klimaat waar Joden, zigeuners en Sinti slachtoffer van werden

4. En wat dan. Moeten we moraliserend de wijsvinger opsteken en zeggen: dat mag niet? Moeten we schreeuwerig de barricaden op, en bij elke volgende demonstratie nog meer geloofwaardigheid verliezen?
De vraag is: hebben we iets geleerd?

Uit de geschiedenis van de vervolging van Joden en Sinti in Limburg heb ik geleerd:
mensen, gewone mensen zoals u en ik kunnen het verschil maken. Gewone mensen kunnen het voorbeeld geven, ten kwade en ten goede

5. In sommige plaatsen in Limburg werden 70 jaar geleden de orders van de overheid blind opgevolgd en uitgevoerd.
In andere plaatsen werd op diezelfde orders gereageerd met het bericht dat er geen woonwagens en geen zigeuners in de gemeente aanwezig waren. Daar konden Joden en Sinti onderduiken in plaats van op transport gesteld.
De mensen die dat deden waren niet persé de officiële leidende figuren zoals burgemeester, geestelijken, politici. Het waren niet zelden gewone mensen zoals u en ik, die de morele leiders werden. Die het goede deden op het goede moment.
Zoals wij allemaal kunnen worden meegezogen in die collectieve processen van de glijdende schaal, zo kunnen wij ook allemaal een voorbeeld ten goede worden, trendsetter van respect en ruimte. Gewone mensen kunnen een samenleving leefbaar maken. Dat kan ook
Zoals ik schrok van het idee dat we allemaal kunnen uitglijden op een hellend vlak, zo kreeg ik hoop door het besef dat wij allemaal, zo gewoon als we ons voelen, het verschil kunnen maken.
Waar wij, in de grote en kleine dingen van het leven van alledag de goede keuzen maken, de juiste dingen doen, daar dienen wij een medemens. En daar worden wij, misschien onbewust en onbedoeld, een voorbeeld ten goede. En dat inspireert om mee te doen, samen te werken.
En daar kan een gemeenschap ontstaan van aanvaarding, respect, ruimte voor elkaars eigenheid
Dat is voor mij ook een les van de Limburgse Sinti geschiedenis:
het ligt binnen het bereik van elk van ons om iets ten goede te doen en te zijn.

6. Ik ben dominee, ik hoop dat u mij niet kwalijk neemt dat ik dit soort dingen koppel aan de bijbelse waarden van rechtvaardigheid, barmhartigheid en naastenliefde. Waarden en normen die te maken hebben met kwaliteit van leven en samenleven; diepgang brengen, zin, warmte, geluk
Bijbelse figuren zoals Mozes, de profeten, bekommeren zich niet om de onsterfelijkheid van de ziel of het hiernamaals. Het ging hen om wees en weduwe en vreemdeling

Dat je als volk, als samenleving, waakt over wie kwetsbaar is, dat je opkomt voor wie niet gehoord wordt, dat je voor wie niet spreken mag een stem wordt

waar vreemdelingen worden opgenomen, ruimte krijgen zichzelf te zijn, daar klinkt die stem waar mensen opkomen voor de kwetsbaren van onze samenleving, kinderen, zwervers, bijstandsmoeders, daar klinkt die stem
waar journalisten, rechters, politici niet recht maken wat krom is, daar klinkt die stem

waar mensen het niet kunnen hebben dat kinderen moeten gaan slapen met een lege maag, daar klinkt die stem

Dat is mijn les voor deze dodenherdenking; gewone mensen zoals u en ik wij kunnen het verschil maken voor een ander, een medemens. Wij kunnen hun stem worden, elke dag opnieuw